Mijëra proteina të ndryshme të pështymës: diagnostikisht të dobishme?

Pështyma e vlerësuar më parë si faktor digjestiv dhe më pas me shtimin e ndërgjegjësimit se një sekretim i dobët i saj përbën një kuadro të vërtetë patologjike (kserostomia, sindroma e Sjøgren), tashmë ajo konsiderohet si një indikator i çmuar i funksionimit të të gjithë organizmit dhe kandidate për të zëvendësuar gjakun në marrjen e informacioneve të rëndësishme diagnostikuese: në fakt, në të ardhmen mjekët në vend që të kërkojnë krahun për të marrë gjak, ata do të vendosin ndoshta një flakon tek i cili pacienti mund të pështyjë.
Prej pak kohësh është folur për këtë temë dhe në një nga numrat e "Journal of Proteome Research" është paraqitur një studim i kryer nga tre grupe kërkuesish që i përkisnin pesë institucioneve amerikane: University of Rochester në New York, Scripps Research Institute (La Jolla), University of California në San Francisco, University of California në Los Angeles dhe University of Southern California, po në Los Angeles.
Edhe pse të dhënat janë krahasuar për të ofruar indikacione kompleksive dhe të përbashkëta, secili ekip ka ndjekur qasje të ndryshme për analizën e pështymës, duke konfirmuar se bëhet fjalë për një likid kompleks, me komponentë dhe veti të shumta që ende nuk janë zbuluar plotësisht.
Procesi tretës fillohet nga amilaza dhe lipaza. Lubrifikimi, fonacioni apo mbrojtja e mukozave orale janë disa nga funksionet e mucinës. Integriteti i dhëmbëve është favorizuar nga staterina dhe histatina, të cilat inhibojnë precipitimin e fosfatit të kalciumit. Aktiviteti antimikrobial është kryer plotësisht nga një grup komponentësh, si imunoglobulinat, laktoferrina, lizozoma, laktoperoksidaza, cistatina, histatina dhe disa glikoproteina.

Rregullimi i shijes është kryer nga një zink-proteinë e quajtur zakonisht gustina. Më pas ekzistojnë funksionalitete të tjera më të specializuara, por jo më pak të rëndësishme, si aftësia si inhibitor i proteazës së leukociteve të sekretimit (SLPI) për të kundërshtuar infeksionin nga HIV ose nga proteinat e pasura me prolinë, që shërbejnë për të lidhur taninat e pranishme në ushqim dhe për t'i bërë ato më pak irrituese për traktin gastrointestinal.
Përveç produkteve mikrobiale, eksudateve të mukozave, fluidit krevikular gingival dhe qelizave skuamoze epiteliale, pështyma përmban edhe sekretime të dy tipeve të gjëndrave salivare: gjëndrat e mëdha dhe të vogla. Për të dalë në krye të një kompleksiteti të tillë studiuesit amerikanë kanë propozuar që të prodhohet një katalog me të gjitha proteinat e pranishme në pështymë. Instrumente të ndryshme teknologjikë janë përdorur: spektrometria e masës apo teknika e zgjedhjes janë përdorur vetëm ose të kombinuara me kromatografinë likide dhe jonizimin me elektro-spraj.

Për më tepër janë prezantuar elektroforeza mono ose bidimensionale dhe e ashtuquajtura Maldi (Matrix - assisted laser desorption ionization). Pasi është vepruar në mënyrë të pavarur (te kriteret e zgjedhjes së dhuruesve, në procedurën e grumbullimit të kampionëve, në modalitetin e ndarjes së komponentëve, në përfitimin dhe analizën e të dhënave) grupet e kërkimit kanë qendërzuar rezultatet e marra në një kontenitor unik, të menaxhuar nga përpunuesit e University of California në Los Angeles. Proteinat e identifikuara kanë qenë 1.166 dhe mbi një e treta e tyre rezultojnë të pranishme edhe në plazmën e gjakut. Nga proteinat totale 914 rezultojnë të prodhuara nga gjëndra parotide, 917 nga gjëndra submandibulare dhe sublinguale, me një mbivendosje që indikon sesi më shumë se gjysma janë sekretuar nga një gjëndër. Duke bërë krahasimin me rrugët e njohura, kërkuesit kanë filluar të hedhin vështrimin e parë mbi funksionin e proteinave thelbësore. Një rezultat interesant është heterogjeniteti i konsiderueshëm që ndeshet në përbërjen e pështymës së disa dhuruesve. Kjo shton një faktor të fundit kompleksiteti, por sugjeron një thellim të eksplorimit të variabilitetit proteinik në kushte të ndryshme patologjike të organizmit, në kërkim të biomarkerave që mund të jenë të dobishëm në nivel diagnostikues.
Një zonë natyrale i përket me siguri sëmundjeve orale. Për shembull, disa polimorfizma të citokinës IL-1 duket se lidhen me probleme periodontale: niveli i mucinës MUC7 te pacientët e moshuar është në gjendje të ofrojë parashikime të virulencës së Streptococcus mutans.
Edhe kanceri i mukozave orale rezulton i lidhur me ndryshime të elementeve përbërës të fluidit salivar. Megjithatë është vënë re se shëndeti oral dhe gjendjet sistemike lidhen ngushtë dhe prej disa kohësh studimet në lidhje me këtë temë po shumëfishohen duke vënë në dukje marrëdhëniet e shumta dhe komplekse që kalojnë.

Edhe Paul Denny dhe kolegët e tij po propozojnë ofrimin e materialit të dobishëm për të diagnostikuar sëmundjet sistemike duke filluar nga përbërja e pështymës. Shumë të dhëna janë përftuar tashmë: është në përdorim testi për HIV i kryer duke filluar nga kampionet e pështymës dhe është e mundur gjithashtu një diagnozë e infeksionit nga Helicobacter pylori.
Sipas autorëve të këtij studimi, të dhënat e marra sugjerojnë që marker të tjerë të shumtë të patologjive sistemike mund të jenë të pranishme në pështymë: "mendojmë se lista do të zgjerohet shumë shpejt derisa të përmbajë indikatorë të atyre patologjive që shkaktojnë në ditët e sotme numrin më të madh të vdekjeve, si kanceri dhe sëmundjet kardiake që nëse diagnostikohen herët mund të trajtohen me probabilitet më të lartë suksesi.

Përktheu: Valbona Spahia